ढोरबाराही मन्दिर र यसले बोकेको धार्मिक र पर्यटकिय महत्त्व

ढोरबाराही दर्शन - सामुहिक फोटोसेसन

वैशाख १४ २०७६ (ढोर बाराही दर्शन)
प्रत्येक आधा घण्टामा रहस्यमय ढङ्गले भूमिगतरुपमा चल्ने पानीको लहरीले तनहुँको ढोरफिर्दीमा अवस्थित ढोरबाराही मन्दिर क्षेत्रको महिमा र महत्वलाई बढाएको छ। प्राकृतिक रुपमा पानी आउने बन्द हुने र फेरि पानीको ठूलो लहरी छुट्ने कारण त्यस क्षेत्रको धार्मिक एवम् पर्यटकीय महत्वलाई बढाएको हो। ढोरफिर्दी गाविस-७ बाजस्थलामा अवस्थित ढोरबाराही मन्दिरले यस क्षेत्रलाई विश्वकै पर्यटकीय नगरीका रुपमा समेत ख्याति कमाउन सफल बनाएको छ। पोखराबाट पूर्वतर्फ करिब २४ कि.मी. को दूरीमा पर्ने पृथ्वी राजमार्गको दुलैगौँडा बजारबाट पाँच कि.मी. पार गरेपछि यस मन्दिरमा पुगिन्छ। जङ्गलको बीचमा विशाल पहराको काखमा अवस्थित करिब १५ फिटको उचाइमा रहेको तामाको छानासहित प्यागोडा शैलीको ढोरबाराही देवीको मन्दिरलाई प्राचीन काल देखिनै धार्मिक स्थलका रुपमा पूजा आजा गरिँदै आएको छ। शक्तिपीठका रुपमा परापूर्वकालदेखि ढोरबराहको पूजाआजा हुँदै आएको बताउने ढोरबाराही मन्दिर पूजा तथा व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष रामराजा महत यहाँको रहस्यमय शक्ति एवम् महत्वका सम्बन्धमा उचित प्रचारप्रसार हुन नसकेको बताउनुहुन्छ। पहिले गुठी संस्थान अर्न्तर्गत सञ्चालित सो मन्दिर पछिल्लो वर्षमा आएर संस्था दर्ता ऐन, २०३४ अर्न्तर्गत जिल्ला प्रशासन कार्यालय, तनहुँमा दर्ता भई सञ्चालन हुँदै आइरहेको बताइएको छ। 

रहस्यमय एवम् महत्वपूर्ण तिर्थस्थलका रुपमा रहेको यो मन्दिर धार्मिक पर्यटनको महत्वपूर्ण गन्तव्य हुनसक्ने भए पनि राज्यस्तरबाट मन्दिरको संरक्षण र विकासमा अपेक्षित सहयोग हुन नसकेको दुःखेसो अध्यक्ष महतले व्यक्त गर्नुभयो। मन्दिर परिसरको पूर्वी भागमा करिब १५ फिट फराकिलो पोखरी, पोखरीको बीचमा तीन फिट आकारका दुइवटा शिला र उत्तरमा दुइ फिटको वर्गाकारमा रहेको पानी आउने द्वारबाट आधा-आधा घण्टामा ठूलो आवाज सहित छुट्ने पानीको लहरीको रहस्य हालसम्म पत्ता लाग्न नसके पनि त्यो ढोरबाराही देवीको शक्तिका कारण भएको जनविश्वास रहेको छ।
पहराको सानो अक्करबाट क्षणक्षणमा पानीको ठूलो मुस्लो आउनु, पानीको पोखरी भरिनु र फेरि यथास्थितिमा पानी र्फकनु (लहरी चल्नु) लाई ढोरबाराहीको महत्वपूर्ण दैवीशक्तिका रुपमा लिइने विन्दवासिनी संस्कृत विद्यापीठ, पोखरामा प्राध्यापनरत अम्बिका भट्टर्राई बताउनुहुन्छ।

प्रचलित किंवदन्ती अनुसार त्रेतायुगमा देवता र दानवबीच झगडा हुँदा दानवले पृथ्वीलाई पातालमा लगी दिसामा फालिदिए। त्यसपछि देवता र मानव सबै मिलेर विष्णु भगवान्को स्तुति गर्न थाले। उनीहरुको स्तुतिबाट विष्णु भगवानले बराह अवतार धारण गरी पातालबाट पृथ्वीलाई आफ्नो मुखले झिकेर केही माथि ल्याएका थिए। श्रीपञ्चमीका दिन मानिस र देवतालाई ‘आजबाट तिमीहरुले पृथ्वीको हकभोग गर’ भनी अधिकार दिएबाट मानिसले श्रीपञ्चमीका दिन नयाँ हलो बनाई पृथ्वीलाई धूपदीप दिई तीन सियो जोत्ने र आफ्नो हक कायम गर्ने प्रचलन रहिआएको विश्वास गरिएको छ। सोही किंवदन्तीमा आधारित भई प्रत्येक वर्ष श्रीपञ्चमीका दिन ढोरबाराही मन्दिरमा भव्य मेला लाग्ने गर्छ। बराही मन्दिरमा लहरी छुट्दा आउने आवाजलाई विष्णु भगवानले पृथ्वी झिक्न समुद्रमा हाम फाल्दा आएको छालको आवाजका रुपमा पनि लिने गरिएको छ। प्राध्यापक भट्टर्राईका अनुसार स्कन्दपुराणको हिमवत्खण्डमा ढोरबाराहीको महिमाबारे चर्चा गरिएको र सो मन्दिर जीर्णोद्धारका क्रममा फेला परेका घन्टाहरुमध्ये एउटा नेवारी भाषामा वि.सं. ९६७ लेखिएको घन्टा पाइनुबाट यसको प्राचीनताबारे थप स्पष्ट पारेको छ। आफ्नो मनोकाङ्क्षा पूरा हुने विश्वासका साथ विभिन्न भाकल सहित बडा दसैँ, चैत्रमाष्टमी जस्ता पर्वमा विशेष मेला लाग्ने सो मन्दिरमा एकादशी, औँसी, सोह्रश्राद्ध, तीजको पञ्चमी तथा साउन महिना बाहेक अन्य दिनमा पशुबलि दिने गरिन्छ।

ढोरवाराही देवीकी जय!पशुपतिनाथको मन्दिरमा जस्तै ढोरबाराही मन्दिरमा पनि स्थानीय भन्दा बाहिरबाट पुजारी ल्याउने गरिएको जानकारी गराउँदै भट्टर्राईले हाल लम्साल थरका पुजारीले मन्दिरमा नियमित पूजाआजा गर्दै आएको बताउनुभयो। पशुबलि दिने अधिकांश मन्दिरमा ब्राहृमण जातका पुजारी नराखिने भए पनि ढोरबाराहीमा भने उपाध्याय ब्राहृमण जातका पूजारी राखिँदै आएको र मन्दिरमा नित्यकर्मसमेत गरिँदै आएको छ। लहरी छुट्ने पोखरीमा रहेको विभिन्न थरीका माछाले मन्दिर क्षेत्रको आकर्षणलाई झन् बढाइदिएको छ। स्थानीयवासीका अनुसार पोखरीमा साकाहारी र मांसाहारी दुवैथरीका माछा पाइन्छ।

पोखरीको लहरी छुट्ने मुख्य द्वारमा रहने माछालाई राजवामका रुपमा लिइने गरिन्छ। कहिलेकाहीँ समान्य टाउकोमात्र देख्न सकिने माछाको बाम देखिनुलाई सौभाग्यका रुपमा लिइने गरिएको र सामान्यतः लहरी छुट्ने बेलामा मात्र राजबामको दर्शन पाइने स्थानीयवासी बताउँछन्। दुलैगौँडा बजारबाट फिर्दीफाँट हुँदै पुग्न सकिने ढोरबाराही मन्दिर धार्मिक पर्यटनको महत्वपूर्ण गन्तव्य बन्न सक्ने स्थानीय समाजसेवी एवम् ढोरबाराही पूजा तथा व्यवस्थापन समितिका पूर्वसदस्य घनश्याम भट्टर्राईले बताउनुभयो। मन्दिर वरिपरि घनाजङ्गल भएर पनि ढोरबाराहीको कुण्डमा पातहरु नखस्नुलाई पनि ढोरबाराहीको अर्को रहस्यमय शक्तिका रुपमा लिने गरिएको छ। आफ्नो मनोकाङ्क्षा पूरा हुने जनविश्वासका कारण ढोरबाराही मन्दिरको दर्शनार्थ तनहुँका साथै कास्की, स्याङ्जा, लमजुङ्, पाल्पा, गोरखा, चितवन, नवलपरासी लगायत जिल्लाबाट भक्तजन आउने गरेको बताइएको छ।

साथमा मलाई महत्त्वपूर्ण तथ्यको बारेमा जानकारी बटुल्न सघाउनुहुने आदरणनिय दाजु वासुदेव पौडेल ज्यू (बसाई: ढोरफिर्दी, तनहुँ) लाई म सम्मान व्यक्त गर्न चाहन्छु।

✍ बिकास गुरुङ