प्रेम दिवस: एक ऐतिहासिक यात्रा र दार्शनिक खोज
'प्रेम दिवस' भन्नासाथ आजको पुस्ताको मनमा रातो गुलाब, चकलेटको बाकस र रोमान्टिक डेटको चित्र आउनु स्वाभाविक हो । आधुनिकताको यो प्रवाहमा हामी अक्सर प्रेमको मूल मर्मलाई बिर्सिरहेका हुन्छौँ । प्रेम केवल दुई व्यक्तिबीचको क्षणिक आकर्षण मात्र होइन, यो मानव सभ्यताको जग हो । प्रेमलाई बुझ्न हामीले त्यसको दार्शनिक गहिराइमा पुग्नैपर्छ ।
प्रसिद्ध दार्शनिक इमानुएल कान्टले भनेका छन्, "हामी कसैलाई प्रेम गर्न बाध्य छैनौँ, तर प्रेममा त्याग गर्न बाध्य छौँ ।" यो भनाइले प्रेमको वास्तविक परिभाषा दिन्छ । भ्यालेन्टाइन डेको इतिहासले यो कुरालाई प्रमाणित गर्छ । यो दिवसको सुरुवात रोमान्टिक प्रेमको उत्सवभन्दा धेरै पर, इसापूर्व तेस्रो शताब्दीतिर, रोमन तानाशाही शासक क्लाउडिअस दोस्रो ले आफ्नो सिपाही भ्यालेन्टाइनलाई दिएको मृत्युदण्डको दुःखद कथासँग जोडिएको छ । क्लाउडिअसले आफ्ना सैनिकहरूलाई विवाह गर्न प्रतिबन्ध लगाएका थिए किनभने उनलाई लाग्थ्यो कि एकल सैनिकहरू मात्रै युद्धमा बढी समर्पित हुन्छन् । तर, पादरी भ्यालेन्टाइनले शासकको आदेशको अवज्ञा गर्दै गोप्य रूपमा प्रेमजोडीहरूको विवाह गराउन थाले । यही कारणले उनी पक्राउ परे र उनलाई मृत्युदण्ड दिइयो ।
यसरी, भ्यालेन्टाइन डेको कथा प्रेमका दुई फरक आयामहरूमा आधारित छ: पहिलो, प्रेमका लागि दिइएको बलिदान, र दोस्रो, यो कथाको अर्को महत्त्वपूर्ण पात्र जुलियासँग जोडिएको निस्वार्थ प्रेम । जुलियाको कथाले प्रेमलाई शारीरिक बन्धनभन्दा माथि उठाएर आत्मिक सम्बन्धको रूपमा स्थापित गर्छ ।
प्रेमका विभिन्न आयामहरू: दार्शनिक र साहित्यिक दृष्टिकोण
युनानी दार्शनिक प्लेटोले 'सिम्पोजियम' नामक आफ्नो कृतिमा प्रेमका विभिन्न रूपहरूको चर्चा गरेका छन्: 'इरोस' (रोमान्टिक प्रेम), 'फिलिया' (मित्रता), 'स्टोर्गे' (पारिवारिक प्रेम), र 'अगापे' (निस्वार्थ र सार्वभौम प्रेम) । भ्यालेन्टाइनको कथामा यी सबै प्रेमका रूपहरूको अद्भुत संगम देखिन्छ । उनको जुलियाप्रतिको 'इरोस' र 'फिलिया' मात्र थिएन, यो मानवताप्रति र आफ्नो आस्थाप्रतिको 'अगापे' पनि थियो । उनले आफ्नो आस्थाका लागि ज्यान दिए र त्यो बलिदानले जुलियाको जीवनमा ज्योति ल्यायो । यहाँ प्रेमको अर्थ प्राप्तिभन्दा पनि त्याग र बलिदान ठूलो हो भन्ने सन्देश पाइन्छ ।
प्रसिद्ध साहित्यकार लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले 'मुनामदन' महाकाव्यमा प्रेमलाई केवल रोमान्टिक सम्बन्धभन्दा माथि राखेका छन् । मुनामदनको कथामा प्रेमलाई कर्तव्य, त्याग, र सामाजिक जिम्मेवारीसँग जोडेर हेरिएको छ । जब मदन आफ्नो काममा जान्छन्, त्यसबेला मुनाले उसको चिन्ता गर्छिन् र मदन पनि मुनालाई सम्झिरहन्छन् । उनीहरूको प्रेम केवल व्यक्तिगत स्वार्थमा आधारित छैन, बरु एक-अर्काको कल्याण र सुखमा केन्द्रित छ ।
प्रेम र विश्वासको शक्ति: अन्धविश्वासभन्दा पर
भ्यालेन्टाइनको कथामा जुलियाले ज्योति देखेर दृष्टि पाएको घटनालाई सतही रूपमा हेर्दा यो कुनै धार्मिक वा चमत्कारिक कथाजस्तो लाग्न सक्छ । तर, यसलाई प्रतीकात्मक रूपमा बुझ्नुपर्छ । यो घटनाले कुनै अलौकिक शक्तिलाई होइन, बरु विश्वास र आशाको अदृश्य शक्तिलाई दर्शाउँछ । जुलियाले आँखाले नदेखे पनि भ्यालेन्टाइनको व्याख्याबाट विश्वलाई महसुस गर्न सकिन् र उनको विश्वासले नै मानसिक रूपमा उनलाई 'ज्योति' देखायो । यसको अर्थ यो हो कि साँचो प्रेमले व्यक्तिलाई अँध्यारोबाट ज्योति र निराशाबाट आशातर्फ डोर्याउँछ ।
प्रसिद्ध दार्शनिक जे. कृष्णमूर्ति ले भनेका छन्, "प्रेममा डर हुँदैन।" यदि प्रेममा डर, स्वामित्वको भावना वा शर्तहरू छन् भने त्यो प्रेम होइन । भ्यालेन्टाइन र जुलियाको सम्बन्धमा कुनै डर थिएन, केवल निस्वार्थ भावना थियो । भ्यालेन्टाइनले आफ्नो जीवनको अन्त्यतिर जुलियालाई भगवानको नजिक रहन सुझाव दिए, जसले उनको प्रेम शारीरिक रूपमा भन्दा पनि आत्मिक रूपमा धेरै गहिरो थियो भन्ने देखाउँछ ।
आजको युगमा प्रेमको परिभाषालाई हामीले आधुनिकता र भौतिकवादको सीमित घेराबाट बाहिर निकाल्नुपर्छ । सामाजिक सञ्जालमा देखिने 'प्रेम' लाई वास्तविक मानेर हामीले प्रेमको गहिराइलाई गुमाइरहेका छौँ । वास्तविक प्रेम भनेको अरूको खुशीका लागि आफूलाई समर्पित गर्नु हो । यो एक यस्तो भावना हो जसले परिवार, मित्र, र समाजलाई जोड्छ ।
प्रेमको विश्वव्यापी सन्देश:
प्रेम दिवसलाई हामीले केवल एक दिनको उत्सवको रूपमा सीमित गर्नु हुँदैन । यो एउटा यस्तो अवसर हो जसले हामीलाई जीवनको गहिराइमा पुग्न, आफूभित्रको स्वार्थलाई त्यागेर अरूको लागि केही गर्न, र मानवताप्रति आत्मीयताको भावना फैलाउन प्रेरित गर्छ । प्रसिद्ध रोमन दार्शनिक सेनेकाले भनेका छन्, "प्रेमले सबै कुरा जित्छ, त्यसैले हामीले प्रेममा समर्पित होऊँ ।"
अन्तमा, भ्यालेन्टाइन डेको इतिहासले हामीलाई यो सिकाउँछ कि प्रेम एक महान् शक्ति हो, जुन व्यक्तिगत सम्बन्धभन्दा पर गएर मानव सभ्यताको विकासमा योगदान दिन्छ । हामीले यस दिनलाई केवल रोमान्टिक उत्सवको रूपमा नभई मानवता, त्याग, र निस्वार्थ भावनाको प्रतीकको रूपमा मनाउनुपर्छ । यसले हाम्रो मनमा एक किसिमको सकारात्मक ऊर्जा जागृत गराउँछ र जीवनलाई अझ अर्थपूर्ण बनाउँछ ।
Post a Comment